Dodatkowe informacje o programie

FENIKS – długofalowy program odbudowy, popularyzacji i wspomagania fizyki w szkołach w celu rozwijania podstawowych kompetencji naukowo-technicznych, matematycznych i informatycznych uczniów

Program FENIKS, realizowany w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego, Program Operacyjny Kapitał Ludzki, 1/POKL/3.3.4/08, adresowany jest do uczniów i nauczycieli gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych. Celami programu adresowanymi do uczniów są m.in.:

• rozbudzenie zainteresowania naukami ścisłymi,
• wzmocnienie kompetencji naukowo-technicznych, matematycznych i informatycz-nych,
• uzupełnienie i ugruntowanie wiedzy z fizyki,
• rozwinięcie zainteresowań poznawczo-naukowych.

Program jest realizowany przez konsorcjum Uniwersytetu Jagiellońskiego (lider programu), Uniwersytetu Humanistyczno-Przyrodniczego Jana Kochanowskiego w Kielcach i Uniwersytetu Rzeszowskiego. Osobami zarządzającymi programem FENIKS są:

• prof. dr hab. Antoni Pędziwiatr (UJ)               – kierownik programu,
• dr hab. Leszek Hadasz (UJ)                         – małopolski koordynator programu,
• prof. dr hab. Wojciech Broniowski (UJK)         – świętokrzyski koordynator programu,
• prof. dr hab. Krzysztof Golec-Biernat (URz)    – podkarpacki koordynator programu.

DZIAŁANIA PROJEKTU DOTYCZĄCE SZKÓŁ

1. Seminarium metodyczne dla nauczycieli

Głównym celem seminarium będzie szczegółowe zapoznanie i przekonanie nauczycieli
z proponowaną w projekcie metodą wspomagania nauczania fizyki oraz materiałami instruktażowymi dot. pokazów i samodzielnego wykonywania doświadczeń przez uczniów. W trzech partnerskich uczelniach zakładamy jednakowy schemat realizacji tej metody, adresowanej do wybranych 250 szkół z trzech województw (70 w województwie małopolskim), której kluczowymi fazami w odniesieniu do ucznia są:

- zainteresować naukami ścisłymi,

- wzmocnić kompetencje naukowo-techniczne, matematyczne i informatyczne uczniów,

- uzupełnić i ugruntować wiedzę z fizyki,

- rozwinąć zainteresowania poznawczo-naukowe.

Uważamy, że połączenie zasobów technicznych i intelektualnych uczelni z doświadczeniem pedagogicznym i sumiennością nauczycieli jest najlepszym sposobem realizacji proponowanej metody dydaktycznej, podsumowanej najkrócej hasłem „działać = zrozumieć”. Proponujemy dać uczniom dostęp do następujących elementów kształcenia, jakich nie mają do dyspozycji na co dzień w szkołach, a które stanowią podstawę efektywnego nauczania fizyki:

• popularyzatorskie doświadczenia pokazowe – dla wzbudzenia zainteresowania,
• doświadczenia pokazowe wraz z dokładnym wyjaśnieniem zjawiska fizycznego
  i stowarzyszonym opisem (modelem) matematycznym,
• eksperymenty pomiarowe - uczeń sam (pod opieką prowadzącego) zestawia układ pomiarowy, wykonuje pomiary, prowadzi ich zapis, robi wykresy, dokonuje obliczeń, dopasowuje i sprawdza zależności poszczególnych parametrów oraz bada ich wpływ na końcowy wynik (prosta analiza danych doświadczalnych). Przez taką analizę uzyskuje dogłębne zrozumienie badanego zjawiska i zyskuje kompetencje kluczowe
  z dziedzin naukowo technicznej, matematycznej i informatycznej. Powyższemu ogólnemu celowi służą opisane poniżej zadania dydaktyczne projektu.

2. Zajęcia pozalekcyjne dla uczniów w szkołach

Zadanie to będą realizować nauczyciele fizyki, którzy zorganizują zajęcia pozalekcyjne
z fizyki w wymiarze 2 godz. lekcyjnych tygodniowo przez 12 tyg. na semestr z grupą 10 uczniów zainteresowanych naukami ścisłymi.

Celem zajęć będzie rozszerzenie i pogłębienie znajomości fizyki. Zajęcia zostaną zorganizowane w ramach pakietów tematycznych skorelowanych z ofertą pracowni doświadczalnych uczelni. Pakiety te będą realizowane na poziomie gimnazjalnym i ponadgimnazjalnym, natomiast materiał będzie tak dobrany, że nie będzie konieczny podział na poziom poszczególnych klas. W ten sposób nauczyciel będzie mógł prowadzić zajęcia z najzdolniejszymi i najbardziej zainteresowanymi fizyką uczniami z kilku klas szkoły. Na portalu internetowym projektu zamieszczane będą informacje o zalecanej tematyce zajęć dla nauczycieli oraz pomocnicze materiały dydaktyczne dla nauczycieli oraz uczniów w powiązaniu z tematem realizowanego pakietu. Pozwoli to również przygotować uczniów do samodzielnego wykonania i opracowania doświadczeń wykonanych w pracowniach uczelnianych. Zajęcia te będą uczyć ostrości myślenia i dogłębnego rozumienia pojęć i zjawisk fizycznych oraz zwiększać u uczniów zasoby wiadomości z fizyki i poprawiać ich kompetencje naukowo-techniczne i matematyczne. Uczniowie będą się uczyć budowania prostych modeli zjawisk fizycznych, rozpoznawać i stosować funkcje matematyczne w opisie zjawisk, odkrywać, że matematyka ma wymiar praktyczny. Bardzo ważnym elementem zajęć pozalekcyjnych w szkole będzie przygotowanie „projektów fizycznych” m.in. w oparciu o doświadczenia przeprowadzone w pracowniach uczelnianych (patrz pkt. 5 poniżej).

W pewnym sensie opisywane zadanie jest odtworzeniem istniejących dawniej w szkołach „kółek zainteresowań fizyki”, jednak z bardzo istotnymi pozytywnymi różnicami: program merytoryczny zogniskowany jest na tematyce pakietu, realizacja jest zsynchronizowana z innymi zadaniami (patrz niżej) oraz prowadzona w ścisłej współpracy z uczelnią.

3. Wizyty z fizyką pracowników uczelni w szkołach

Oferta programowa projektu obejmuje także wyjazdy pracowników uczelni do szkół z najatrakcyjniejszymi doświadczeniami pokazowymi wykonywanymi w oparciu o specjalne zestawy zakupione dla realizacji projektu. Przewiduje się dwie wizyty w ciągu trzech lat w każdej ze szkół uczestniczących w projekcie. Pokazy będą każdorazowo trwać 4 godz. lekcyjne. Przyjmująca szkoła udostępni salę mogącą pomieścić jak największą liczbę uczniów i stoły do ustawiania doświadczeń pokazowych. Wizyty te będą miały istotne znaczenie popularyzatorskie, oddziałując na wszystkich uczniów szkoły.

4. Fizyka w praktyce – zajęcia dla uczniów na uczelniach

Program wizyty uczniów w uczelni będzie obejmował wykład i pokazy fizyczne (po 1 godz. lekcyjnej) z tematyki pakietów wygłoszony przez doświadczonych i znanych z działalności popularyzatorskiej pracowników naukowych uczelni, a następnie warsztaty doświadczalne w pracowniach (3 godz. lekcyjne) poświęcone wykonaniu ciekawych doświadczeń pod kierunkiem pracowników naukowo-dydaktycznych uczelni. Nauczyciele przygotują uczniów w ramach zajęć pozalekcyjnych do ich wykonania, omawiając niezbędne podstawy, a następnie pomogą im opracować otrzymane wyniki. Uczniom zostanie każdorazowo zaproponowany zestaw doświadczeń, które mają przeprowadzić samodzielnie lub w grupach dwuosobowych pod nadzorem osoby z uczelni koordynującej ćwiczenia. Eksperymenty będą miały na celu umiejscowienie fizyki w życiu codziennym, unaocznienie praw fizycznych i powiązanie ich z obserwacjami i życiowym doświadczeniem uczniów. Zajęcia będą dobrane w taki sposób, aby mogli w nich uczestniczyć uczniowie klas różnych poziomów. Najprostsze ćwiczenia będą częstokroć wykorzystywać łatwo dostępne przedmioty codziennego użytku, podczas gdy bardziej zaawansowane (wykonywane m.in. na zakupionym dla realizacji projektu sprzęcie pokazowym) dadzą przedsmak prawdziwej pracy badawczej eksperymentatora. Trzymiesięczny cykl warsztatów i zajęć w szkołach będzie się kończyć konkursem wykonanych prac - projektów fizycznych (patrz pkt. 5 poniżej). Przykładowe pakiety tematyczne realizowane na warsztatach doświadczalnych są następujące:

1. Fizyka w domu.

2. Energia i jej przemiany.

3. Ciepło i silniki.

4. Światło, dźwięk, powietrze, próżnia.

5. Zimno, zimniej, najzimniej – od lodów do kriogeniki.

6. Fizyka w służbie człowieka.

7.  Ruch.

8.  Procesy falowe - od huśtawki do tsunami.

9.  Ładunki, prądy, magnesy.

10. Elektronika do przetwarzanie informacji.

11. Droga do gwiazd - astronomia, astrofizyka, kosmologia.

12. Natura światła.

Przed rozpoczęciem programu (w pierwszej połowie lutego 2009) zostaną udostępnione  konspekty, które będą stanowiły podstawę prowadzonych przez nauczycieli zajęć pozalekcyjnych oraz zajęć na uczelni. W szczególności, będą one zawierać opisy proponowanych doświadczeń i instrukcje ich przeprowadzenia.

5. Konkursy projektów naukowych

Elementem programu FENIKS mającym na celu jak największą aktywizację uczniów i nauczycieli wokół samodzielnie realizowanych pomysłów autorskich będą konkursy projektów naukowych o tematyce fizycznej i astronomicznej. Będą one miały charakter etapowy i będą organizowane niezależnie dla gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych w każdym z województw.

Konkursy będą ogłaszane na początku każdego semestru. Ich regulamin określony jest w oddzielnym załączniku.

6. Obozy naukowe

Uczestnikami trwających tydzień obozów naukowych będą laureaci konkursów projektów naukowych i Internetowej Ligi Fizycznej. Program naukowy będzie dostosowany do większych niż przeciętne możliwości intelektualnych uczniów, odpowiadając na ich potrzeby rozszerzenia standardowego programu szkolnego. Specjalnie zaprojektowane atrakcyjne zajęcia z fizyki będą realizowane w intensywny sposób przez prowadzących obozy nauczycieli. Będzie to również okazja do spotkań z wybitnymi fizykami z uczestniczących w projekcie uniwersytetów, którzy odwiedzając obozy zapoznają uczniów w przystępny sposób z prowadzonymi przez siebie aktualnymi badaniami naukowymi.

7. Internetowa Liga Fizyczna

Na portalu edukacyjnym http://feniks.ujk.kielce.pl (który zostanie otwarty w najbliższym czasie) zorganizowana zostanie m. in. Internetowa Liga Fizyczna, oferująca do rozwiązania w regularnych odstępach czasu zadania teoretyczne i doświadczalne o różnym stopniu trudności. Zainteresowani uczniowie będą przesyłać za pośrednictwem portalu rozwiązania do oceny, uczestnicząc w ciągłym rankingu najlepszych fizyków, zakończonym zdobyciem tytułu „Najlepszego fizyka miesiąca/roku Ligi Fizycznej”.